Hastalık ve Analık Hallerinde Geçici İş Göremezlik Ödeneğinin Esasları

Hastalık ve Analık Hallerinde Geçici İş Göremezlik Ödeneğinin Esasları

I- GİRİŞ

Bilindiği üzere sosyal güvenlik uygulamaları, insanların hayatları boyunca gerçekleşmesi muhtemel bazı sosyal risklere karşı güvence sağlamak amacındadır. Ülkemizdeki sosyal güvenlik uygulamalarını düzenleyen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, karşılaşılabilecek bazı risklere karşı tedbirler getirmiştir.

Bu risklerden biri de insanların sağlık durumları elvermediği için belirli bir süre çalışmaya ara vermeleri ve düzenli bir gelir elde edememe riskleridir. 5510 sayılı Kanun’da kısa vadeli sigorta kolları olan iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortalarından sağlanan geçici iş göremezlik ödeneğidir.

Yazımızda, 5510 sayılı Kanun kapsamında Sosyal Güvenlik Kurumu(bundan sonra Kurum diye anılacaktır) tarafından, hastalık ve analık sigorta kollarından ödenen geçici iş göremezlik ödenekleri hakkında bazı bilgiler verilecektir. www.ozdogrular.com

II- GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ NEDİR?

Geçici iş göremezlik, kişilerin sağlık problemleri nedeniyle belli bir süre çalışamayacak durumda olmalarıdır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 38. maddesinde geçici iş göremezlik ve geçici iş göremezlik ödeneğinin ne olduğu açıklanmıştır. Buna göre:

Geçici iş göremezlik, sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama halidir,

Geçici iş göremezlik ödeneği ise, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde geçici iş göremezlik sürelerinde verilen ödenektir.

Hastalık ve analık halinde geçici iş göremezlik ödeneklerinin hangi şart ve sürelerle verileceği ve nasıl hesaplanacağı aşağıda açıklanmıştır. www.ozdogrular.com

III- GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANMAK İÇİN GEREKEN ŞARTLAR

A- HASTALIK SİGORTASI

5510 sayılı Kanun’un 15. maddesinin birinci fıkrasında hastalık hali tanımlanmıştır. Hastalık, sigortalının, iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan ve iş göremezliğine neden olan rahatsızlıklardır.

5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanların tamamı hastalıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği alma hakkına sahip değildir, Kanun’un 18. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi sigortalıların bir bölümü için bu hakkı tanımıştır. Hastalıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği alabilecek sigortalılar şunlardır: 5510 sayılı Kanun’un;

— 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre sigortalı sayılanlar, yani hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar.

— 5. maddesinin (b) bendinde sayılan ve 05.06.1986 tarih ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler.

— 5. maddesinin (b) bendi gereğince, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri.

Bu sigortalıların hastalıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği alabilmeleri için şu şartları yerine getirmiş olmaları gerekir:

a) İstirahatın başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin sona ermemiş olması,

b) İş göremezliğin başladığı tarihten önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması,

c) Kurum’ca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması.

Sigortalılık niteliğinin ne zaman yitirilmiş olacağını açıklamak gereklidir. Yukarıda sayılanlardan hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar ile ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin sigortalılıkları hizmet akdinin ortadan kalktığı, aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrencilerin sigortalılıkları ise bu niteliklerinin ortadan kalktığı tarih itibariyle sona erer.

Ancak 5510 sayılı Kanun hastalık sigortasının uygulanmasında sigortalılar lehine bazı düzenlemeler getirmiştir. Hastalık sigortasının uygulanmasında sigortalılık niteliği yukarıda belirtilen tarihleri takip eden onuncu günden itibaren sona ermiş sayılmaktadır. Ayrıca sigortalıların ücretsiz izinli olması, greve iştirak etmesi veya işverenin lokavt yapması durumlarında, bu durumların ortadan kalkmasını takip eden onuncu günden itibaren sona ermiş sayılmaktadır. Elbette ücretsiz izin, grev ve lokavt hallerinin sona ermesinden sonra sigortalı çalışmaya devam ederse sigortalılık niteliği ortadan kalkmayacaktır.

İş göremezlik ödeneğine hak kazanılabilmesi için, istirahat raporunun Kurum tarafından yetki verilmiş hekim veya sağlık kurullarından alınmış olması gereklidir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 39. maddesi, yetkili hekim veya sağlık kuruluşlarından alınmamış olan istirahat raporlarının geçerli olabilmesi; 10 günü aşmaması halinde Kurumla sözleşmeli resmî sağlık kurumu hekimi tarafından, 10 günü aşması halinde Kurumla sözleşmeli resmî sağlık kurumu sağlık kurulunca onanması şartını getirmiştir.

Ayrıca ayakta yapılan tedavilerde istirahat süresi en fazla 10 gün olabilir ve 20 günü geçmemek üzere uzatılabilir. Yirmi günü aşan istirahat raporları sağlık kurulunca verilir.

Hizmet akdi ile çalışırken işverenleri tarafından yurt dışında görevlendirilenlerin veya sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin, yurt dışında aldıkları istirahat raporlarının ilgili ülke mevzuatına uygun olduğunun ülkemiz dış temsilciliklerince onanması halinde, Kurumca yetkilendirilen hekim ve sağlık kurullarının ayrıca onayı aranmaz. www.ozdogrular.com

B- ANALIK SİGORTASI

Analık hali, 5510 sayılı Kanun’un 15. maddesinin birinci fıkrasında tanımlanmıştır. Analık, sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşinin, kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadının ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşinin gebeliğinin başladığı tarihten itibaren doğumdan sonraki ilk sekiz haftalık, çoğul gebelik halinde ise ilk on haftalık süreye kadar olan gebelik ve analık haliyle ilgili rahatsızlık ve özürlülük halleri analık hali kabul edilir.

Analık sigortası, sigortalı kadın veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşi, Kurum’dan kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadın ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşi için düzenlenmiş olan bir sigorta koludur. Ancak sayılanların tamamı analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği alma hakkına sahip değildir. Analıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği alabilecek kişiler: 5510 sayılı Kanun’un;

a) 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre sigortalı sayılanlar, yani hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar.

b) 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) kapsamında olan:

— Köy ve mahalle muhtarları,

— Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar,

— Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,

— Tarımsal faaliyette bulunanlar.

c) 5. maddesinin (a) bendi gereğince; hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular.

d) 5. maddesinin (g) bendi gereğince, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri.

Bu sigortalıların analıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği alabilmeleri için şu şartları yerine getirmiş olmaları gerekir:

a) İstirahatın başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin sona ermemesi,

b) Doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması,

c) Geçici iş göremezlik süresi içinde işyerinde çalışmamış olması,

d) Doğum olayının gerçekleşmiş olması.

Ayrıca yukarıda sayılan ve 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) kapsamında olup da analık geçici iş göremezlik ödeneği talep edenlerin, sigorta primleri ve bu primlere ilişkin tüm borçlarını ödemiş olması gerekir.

Analıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanacak sigortalılar sayılırken (a) ve (d) şıklarında belirtilen sigortalıların sigortalılık niteliğini ne zaman yitirmiş sayılacağı, hastalık sigortası ile ilgili açıklamalar yapılırken belirtilmişti. Hastalık geçici iş göremezlik ödeneği ile ilgili olarak yapılan açıklamalar analık geçici iş göremezlik ödeneği için de geçerlidir. Analık geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanabilecek diğer sigortalıların;

— Köy ve mahalle muhtarları için, muhtarlık görevlerinin sona erdiği tarih,

— Gelir vergisi mükellefi olanlar için, mükellefiyetlerini gerektiren faaliyetlerine son verdikleri tarih,

— Gelir vergisinden muaf olanlar için, esnaf ve sanatkar sicili kaydının silindiği veya kaydı silinmemekle beraber aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeledikleri tarih,

— Tarımsal faaliyette bulunanlar için, tarımsal faaliyetinin sona erdiği veya yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeledikleri yahut 65 yaşını doldurması nedeniyle talepte bulunduğu tarih,

— Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular için bu durumun sona erdiği tarih itibariyle sigortalılık sona erer.

Ancak hastalık sigortası uygulamasında sigortalılar lehine getirilen düzenleme burada da geçerlidir. Analık sigortasının uygulanmasında sigortalılık niteliği yukarıda belirtilen tarihleri takip eden 10. günden itibaren sona ermiş sayılmaktadır.www.ozdogrular.com

IV- GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENME SÜRESİ

Hastalık halinden dolayı verilen istirahatlar nedeniyle alınabilecek geçici iş göremezlik ödeneği, hastalık haline bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere verilmektedir. İstirahatlı kalınan ilk iki gün için ödenek verilmeyecektir. Örneğin, yedi gün istirahat raporu alan bir sigortalıya, istirahatlı olduğu son beş gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilebilir.

Analık halinde geçici iş göremezlik ödeneği, hekimin vereceği istirahata bağlı olarak doğumdan önceki ve sonraki 8 haftalık süre olmak üzere toplam 16 haftalık sürede çalışılmayan günler için ödenmektedir. Ancak çoğul gebelik halinde doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 haftalık süre ilave edilerek doğumdan önceki 10 haftalık ve sonraki 8 haftalık süre olmak üzere toplam 18 haftalık sürede çalışılmayan günler için geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir.

Analık hali bulunan sigortalı kadının kendi isteği ile doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine çalışılan süre eklenecektir. Bu sürelerin eklenebilmesi için sigortalının, yetkilendirilen sağlık kurumlarından doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışmasının uygun olduğuna dair sağlık raporu alması gerekmektedir. Bu koşul yerine geldiğinde, örneğin doğumdan önceki 8 haftalık süresin son dört 4 haftasında çalışmayan ve geçici iş göremezlik ödeneği alan bir kadın sigortalı; tekil gebelik halinde doğumdan sonraki 12 haftalık, çoğul gebelik halinde doğumdan sonraki 14 haftalık sürede çalışmadığı günler için geçici iş göremezlik ödeneği alacaktır.

Ayrıca erken doğum nedeniyle doğum öncesinde geçici iş göremezlik ödeneği alınamayan süreler de, doğumdan sonraki 8 haftalık süreye eklenecektir. Örneğin;

- 12.05.2011 tarihinde doğum öncesi 8 haftalık gebelik istirahatına ayrılan ancak 22.05.2011 tarihinde erken doğum yapan kadın sigortalının, erken doğum nedeniyle kullanamadığı 22.05.2011-07.07.2011 tarihleri arası 46 günlük doğum öncesi geçici iş göremezlik süresi, doğum sonrasına ait 8 haftalık yani 56 günlük geçici iş göremezlik süresine eklenerek doğum sonrasında 102 günlük geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi gerekmektedir.

- 10.11.2001 tarihinde doğum yapması beklenen kadın sigortalı, doğumuna 3 hafta kalıncaya kadar çalışabileceğine dair rapor alarak çalışmaya devam ederken 13.10.2011 tarihinde erken doğum yapmıştır. Bu durumda kadın sigortalı doğum öncesi 8 haftalık sürenin tamamı için geçici iş göremezlik ödeneği alamamış olacak ve tekil gebelikte doğum öncesi 8 haftalık, çoğul gebelikte doğum öncesi 10 haftalık süreler doğum sonrası 8 haftalık süreye eklenerek doğum sonrasında, tekil gebelikte 16 hafta (112 gün) ve çoğul gebelikte 18 hafta (126 gün) için geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanacaktır. www.ozdogrular.com

V- SONUÇ

Görüldüğü üzere kısa vadeli sigorta kollarından geçici iş göremezlik ödeneği yardımlarının ödenmesine yönelik işlemlerin; hem hizmet akdi ile çalışan sigortalıları ve bunların işverenlerini ve kendi nam ve hesabına çalışmaları nedeniyle sigortalı sayılanları ilgilendiren yönleri bulunmaktadır.

Bu nedenle söz konusu işlemler hakkında sigortalı ve işverenlerin bilgi sahibi olması, hak kayıplarını önleyeceği gibi ileride yaptırımlar ile karşılaşılmasının da önüne geçecektir.

Faruk YÜKSEL*

E- Yaklaşım

(*) Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

www.ozdogrular.com