Gece çalışmaları

Gece çalışmaları

Son günlerde tarafımıza sorulan sorular içinde "gece çalışmaları" çoğunluk arz etmeye başladı. Ben de buna dayanarak açıklamalarda bulunma ihtiyacı hissettim.

İş hukukunun "işçiyi koruma" mantığı çerçevesinde gece çalışmaları ayrı ve özel bir düzenlemeyle 4857 sayılı İş Kanununun 69.maddesinde ele alınmış. Buna göre; çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00′de başlayarak en erken saat 06.00′ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren dönemdir.

Kanun koyucu öncelikle "gece"nin tanımını vererek tanımlayıcı bir hukuk kuralı ihdas etmiştir. Bunun nedeni esasen "gece"nin gün içerisinde hangi zaman dilimini kapsadığına bağlı olarak birçok hukuk kuralının bulunmasıdır. Günün belirtilen dönemine denk gelen çalışmalar "gece işi" sayılacak ve gece çalışmasına ilişkin hükümler uygulanacaktır. Ancak uygulamada çalışma süresinin tam da bu belirtilen saatler arasında olmaması da ihtimal dahilindedir. Bir başka deyişle, bazı vardiyalar hem gece çalışma süresine hem de gündüz çalışma süresine rastlayabilir.

Bu durumda söz konusu çalışmayı gece çalışması olarak mı yoksa gündüz çalışması olarak mı değerlendirmek gerekecektir? Zira her iki tür çalışma son derece farklı uygulamaları da beraberinde getireceklerdir. Bu sorunun cevabını, 4857 sayılı İş Kanunu md.76/2 uyarınca çıkarılan Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik vermektedir. Söz konusu yönetmelik md.7/2 uyarınca " çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılır". Ancak çalışmanın tam yarısı geceye diğer yarısı ise gündüze denk geliyorsa, bu durumda işin gece çalışması olduğu kabul edilerek değerlendirme yapılmalıdır. Örneğin işçinin çalışması 16:00–24:00 vardiyası ise, çalışmanın yarısı geceye diğer yarısı da gündüze denk geldiğinden, bu çalışma gece çalışması olarak değerlendirilecektir.

Kanunda gece çalışmalarının süresinin 7,5 saati geçemeyeceği ifade edilmiştir. Yine İş Kanunu md.41/6 uyarınca gece çalışmalarında fazla çalışma yapılması mümkün değildir. Gece çalışması ihtiyacı, İş Kanunu md.76/2'de de belirtildiği üzere; nitelikleri dolayısıyla devamlı çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına işçi postaları çalıştırılarak işletilen yahut nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde muhakkak doğmaktadır. Gece çalışması yapılması için ikinci ihtimal ise işverenin yönetim hakkına dayanarak vereceği kişisel karar sonucunda mevzubahis olabilir. Belirtildiği üzere, gece çalışmalarının 7,5 saatten fazla yapılması mümkün değildir. Yargıtay gece çalışmalarında 7,5 saatin üzerindeki çalışmaların fazla çalışma olarak değerlendirilmesi yönünde görüş bildirmiştir. Buna göre; işçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez. Bu hal de günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.

Yine Yüksek Mahkeme'ye göre; iki posta sisteminin uygulandığı hastanede çalışan hemşire, bunu bilerek işe girmiş olsa da, çalışma koşullarını belirleyen kaynaklar sıralamasında daha üst sıralarda yer alan yönetmeliğin, gece postalarında işçilerin 7,5 saatten fazla çalıştırılamayacaklarına ilişkin hükmü karşısında, iş sözleşmesi ile işyeri uygulamasının bağlayıcılığından söz edilemeyeceğinden, mevcut durum 4857 sayılı İş Kanununa göre işçiye haklı fesih imkanı vermektedir.

Bu husus özellikle iki vardiya çalışılan işyerlerinde daha hassas bir durum arz etmektedir. Zira iki vardiya sistemindeki çalışma başlangıç ve bitiş saatleri, yapılacak çalışmanın hukuki niteliğini de belirlemektedir. Şöyle ki; postalar halinde çalışılırken vardiyalar 08:00-20:00 ve 20:00-08:00 olarak belirlenirse, ilk vardiya gündüz çalışması, 2.vardiya ise gece çalışması olarak değerlendirilecektir.

Bu durumda, gece çalışması aşağıda da görüleceği üzere 7,5 saati geçemeyeceğinden ve bu sürenin üzerindeki çalışmalar, haftalık 45 saatin içinde kalınsa bile Yargıtay kararları uyarınca fazla çalışma olarak değerlendirileceğinden, bu vardiya sistemi işveren açısından maliyetli olacaktır. Ancak vardiya sistemi 13:00-01:00 ve 01:00-13:00 olarak belirlenirse, her iki vardiya da gündüz çalışması olarak değerlendirilecektir. Ayrıca bu sistemle hem gece çalışmasının 7,5 saati geçemeyeceği kuralına riayet edilmiş olacak, hem de işgücü maliyetinin artması engellenmiş olacaktır. Vardiyanın 00:00-12:00 ve 12:00-00:00 olarak belirlenmesi halindeyse, vardiyalardan biri gece çalışması olmasına rağmen bu defa 7,5 saat aşılmamış olacağından yine sıkıntı yaşamayacaktır.

Serkan ODAMAN
Gözlem Gazetesi